In een avond uitgelezen: het boek “de zin van het bestaan”. Een zeer fascinerend boek, van Viktor E. Frankl, psycholoog en overlevende van het concentratiekamp Auschwitz. In het boek van slechts 163 pagina’s, verwoordt Frankl zijn jarenlange lijden in dit vernietigingskamp. Wat dit boek echt anders maakt dan andere beschrijvingen van kampgruwelen is de koppeling met eigen verantwoordelijkheid en rotsvast geloof in de zin van het bestaan. Ja, het hebben van een eigen verantwoordelijkheid – het maken van keuzes – in de hel die Auschwitz is. Hij is in staat om niet te haten, legt de nadruk op de kracht van hoop en niet verzaken. Op de vrijheid van de geest, zelfs onder de zwaarste omstandigheden.
Na de bevrijding door de geallieerden, keert Frankl terug naar zijn geboorteplaats Wenen en neemt zijn beroep als psychotherapeut weer op. Hij ontwikkelt de “logotherapie”, een methode die past in de stroming van het “existentialisme”. Gebaseerd op een optimistische levensvisie, gericht op de toekomst. Gericht op de betekenis van het menselijke bestaan en op het streven van de mens naar een dergelijke betekenis. Het streven naar de zin van het leven volgens zijn denken, is de primaire motivatiekracht waarover de mens beschikt. Een “wil-tot-betekenis“.
Hij citeert de Duitse filosoof Nietzsche: “hij die een reden tot leven heeft kan vrijwel alle levensomstandigheden verdragen”. Hij koppelt de betekenis van het leven aan het tegenovergestelde, wat hij het existentiële vacuüm noemt. Uitzichtloosheid en daar aan toegeven. Hij noemt dit de “Zondag-neurose”. Neerslachtigheid die zich meester maakt van mensen die zich de onvrede van hun bestaan realiseren wanneer de drukke werkweek ten einde is en zich hun innerlijke leegte gewaarworden. Algemene verschijnselen als alcoholisme en jeugdmisdadigheid zijn te herleiden tot dit existentiële vacuüm. Volgens Frankl geldt dit eveneens voor de crisis die vele gepensioneerden en bejaarden ondergaan.
Dit boek heb ik gelezen op aanraden van Jan Willem Kirpestein. Jan Willem is geïnspireerd door de Bijbel en ook door het existentialisme, waarvan Frankl een vertegenwoordiger is. Hieronder de openhartige beschrijving van Jan Willems’ achtergrond en hoe hij naar zijn pensionering kijkt..
Jan Willem Kirpestein, 31 maart 1959 (Geldermalsen)
Waar je wieg staat beïnvloedt je leven ingrijpend. Geboren worden in een Gereformeerde Gemeente familie betekent voor Jan Willem een verre van eenvoudig pad. Een orthodox protestants nest, het denken gedomineerd door een oordelende en een barmhartige God. Twee gezichten – tegengesteld – en die verwarren de jonge Jan Willem. De antwoorden die hij als twaalfjarige krijgt geven geen steun. Hij voelt een muur waar hij tegen oploopt, voelt zich niet veilig met het sjabloon van denken. Kun je bij zo’n God wel veilig terecht als je nooit weet waar je aan toe bent?
De fundamentalistische uitleg van de Bijbel geeft geen houvast. Integendeel. Is het de God van de Bijbel wel? Daar komt God in beweging omdat God verbinding zoekt, spreekt, meegaat het leven in, vergeeft, een thuis belooft waar je bestaan zeker is. Het tegendeel van een God die stil afstandelijk en on-betrokken met je leven op zijn Olympus zit. Je kunt je bij de God van de Bijbel dus zelfs veilig gaan voelen en vrij worden als die andere goden die macht over je willen hebben.
Ja, overspannen zijn op je twaalfde jaar en van je vader, die arts is, een kuur met hoge dosis valium voorgeschreven krijgen. Waar een “olifant van plat gaat”. Maar niet Jan Willem. Hij blijft overeind en de angsten blijven. Je familie is weliswaar vriendelijk, maar schrijft je feitelijk af.
Na de middelbare school een studie biologie gestart – niet afgemaakt – door met Hebreeuws en Grieks, daarna conservatorium. Vervolgens daadwerkelijk thuiskomen door theologie te studeren en af te maken. Tijdens de studie zeer veel filosofie, vooral Kierkegaard. De essentie van deze Deense filosoof is dat je je niet vastklampt aan dogma’s. Dat je volledig geniet van alles wat God gegeven heeft. Van eten, drinken, natuur, vrouw. Het wordt mogelijk omdat de omgang met God zoals de Bijbel daarover schrijft juist bestaanszekerheid belooft in plaats van omgekeerd. Daarom “heb het leven lief, maar verabsoluteer niets”.. De existentie van de mens, zijn bestaan en hoe hij zijn leven vorm geeft, staan centraal in zijn filosofie. Kierkegaard wordt gezien als grondlegger van het existentialisme.
Op drieëndertig jarige leeftijd promoveert Jan Willem op Groen van Prinsterer, kerk en staat, het Pruisische Rijk en de Apocalyps. Inspiratie vindt hij in de ideeën over democratie, van Alexis de Tocqueville, gebaseerd op Joods denken. Jan Willem wordt dominee in de gemeente Waardenburg Neerijnen. Hij kiest zijn eigen richting in zijn preken. God is te vertrouwen…ook in lijden weet God je ook te vinden, tot je te spreken en met je te verbinden… “mijn ziel is stil tot God”… Jan Willem streeft om de gemeente bij hun hart te brengen. Vooral bij de jonge generatie vinden zijn woorden weerklank. Daarna wordt hij gevraagd om dominee in Gouda te worden, waar eerder zijn zielsverwante vriend Bart Gijsbertsen beroepen was.
Privé is het zwaar. Een moeizaam huwelijk wat achttien jaar standhoudt en waarbij vijf kinderen geboren worden. Zoon Willem overlijdt op bijna vierjarige leeftijd, door hartfalen. Jan Willem voelt zich gesteund in het geloof maar de kloof in het huwelijk groeit onoverbrugbaar. Voor de kinderen is het een traumatische tijd.
Na de scheiding een nieuwe relatie, die niet brengt wat Jan Willem zoekt. Eerst moeten weggestopte traumatische ervaringen een verhaal krijgen wil hij verder kunnen. Afscheid van de kerk en trainer geworden in het bedrijfsleven, al laat de roeping als dominee hem niet los. Teams van leidinggevenden een pad laten ontdekken, waarbij er een thuis is. Executive coaching over wat motiveert je ten diepste, waarin loop je vast met jezelf en wat zoek je? Jan Willem steunt op de inzichten van de psychologen van de Weense School. Met name Carl Jung, Viktor Frankl en Carl Rogers. Hoe ga je als leider om met je eenzaamheid en met latente emoties van schuld en pijn of depressie. Emoties en gevoelens die je al veel langer met je meedraagt of die veroorzaakt worden omdat je een afslag nam waarvan je achteraf beseft dat je die beter niet had kunnen nemen. Dit soort diepe bewustwording toelaten en vruchtbare gesprekken voeren. Met impact op een innerlijke bevrijding, die ten grondslag ligt aan groei in je leiderschap. Authentiek leiderschap.
Jan Willem is ervaringsdeskundig. Zijn zware weg, de zoektocht, de langste reis naar binnen, zijn Godsbesef….Het geeft hem een mooie reeks van opdrachten bij meer dan vijftig toonaangevende bedrijven.
En uiteindelijk verliefd op Jeanine met wie hij nu 4 jaar is getrouwd.
Ook Jan Willem gaat richting de pensioengerechtigde leeftijd; hoe ziet hij zijn eigen pensioen?
“Niet als een periode om niets te doen, maar om vrij te zijn en die dingen te doen die mijn hart hebben. Ik ben ondernemer en wil met de ervaring die ik heb delen zo lang ik het kan. Wanneer ooit de periode aanbreekt waarin ik fysiek geen kracht meer heb, dan wil ik toch het gebrek aan onvermogen kunnen dragen. Je kunt altijd iets blijven betekenen. Niet toegeven aan de pijn, want ook al ben je er slecht aan toe, je kunt altijd anderen helpen. Als je slechts gaat klagen, dan haal je alles wat je hebt betekend onder uit. Je mag je impact die je hebt gehad niet laten verdampen, dus zelfs het sterven kun je waardig en betekenisvol doen. Hoe draag je je sterven?
Er zijn mensen die slechts voor geld gewerkt hebben. Dan heb je na je pensionering dat te verwerken. Heeft geld gebracht wat je ervan verwachtte? Het is nooit te laat om ervan te leren, om te gaan doen wat je eerder hebt nagelaten. Het helpt niets om te gaan luieren, dat inspireert niet. Ga iets doen waar je passie ligt en iedereen moet dat zelf doen. Zie geld als een middel om anderen de kans te geven zelf verantwoordelijkheid te pakken. Dat kan je kinderen betreffen, maar ook anderen.
Er zijn natuurlijk ook mensen die hun passie in hun werkzame leven hebben uitgevoerd. Voor hen dreigt het gevaar dat ze depressief worden en dan is de gedacht wellicht “nu heb ik niets meer”. Maar dat is egocentrisch denken. Gebruik je mooie ervaringen en draag over, laat het een leereffect hebben”.